ఈ సృష్టి అనే పజిల్ లో ఒక ముఖ్యమైన ముక్క,”చేతన (consciousness)”. ఎందుకంటే consciousness లేక పోతే మనవరకూ సృష్టే అనుభవం లోకి రాదు. మనిషికి ఉండే చేతన స్థితులలో నిద్ర, కలలు, కోమా, brain death, ధ్యానం (meditation), hypnotic state వంటి చాలా స్థితులు ఉన్నాయి. కానీ ఈ టపా కి సంబంధించినంతవరకూ, చేతన(consciousness) స్థితి అంటే “మనం క్యారం బోర్డ్ ఆడుతున్నపుడు, స్ట్రైకర్ గురి చూసేటపుడు ఉండే స్థితి”. అలానే, “జీవితం లోని ఓ సమస్య గురించి ఆలోచిస్తున్నపుడు మనం ఉండే స్థితి”. ఇక అచేతన (unconscious) అంటే…….. మనం ఓ పాట వింటూ వాహనాన్ని డ్రైవ్ చేస్తున్నపుడు, పాట గురించి పెద్ద గా పట్టించుకోం. అంటే , పాట అర్ధానికి మనం పెద్ద గా attention ఇవ్వం. ఇటువంటి స్థితి ని ఈ టపా లో “అచేతన (unconscious)” అందాం.
a) consciousness లో రెండు రకాలు ఉన్నాయి. ఒకటి “access consciousness” లేక “functional consciousness”. ఈ consciousness లో information processing అనేది ముఖ్యం. దీనిని మనం కంప్యూటర్ లో సిమ్యులేట్ చేయవచ్చు.
b)”phenomenal consciousness”, అనేది మన feelings తో ముడిపడిన స్థితి. ఒక ఆకుపచ్చ మైదానం లో “పచ్చదనం” అనే ఫీలింగ్, లేక మొదటి సారి లవ్ లో పడిన ఓ ప్రేమికుడి అనుభూతి, …ఇవన్నీ phenomenal conscious లోని అంశాలు. ఈ ఫీలింగ్స్ వైయక్తికమైనవి. వీటిని ఇప్పటి వరకూ ఇంతవరకూ ఎవరూ నిర్వచించలేదు. ఈ phenomenal conscious నే “అసలైన చేతన” అనవచ్చు. మనం బయటి ప్రపంచలో చూసే రంగులూ, వాసనలూ , ధ్వనులూ, స్పర్శ ఇవన్నీ ఈ phenomenal consciousness తయారు చేసేవే. బయటి ప్రపంచం లో కాంతి లోని వివిధ తరంగ దైర్ఘ్యాలను గుర్తించి వాటిని రంగులుగా మార్చేది ఈ చేతనే. గాలిలోని వైబ్రేషన్లని శబ్ధం గామార్చేది ఈ చేతనే. మనం చూసే ప్రపంచం లో కొంత భౌతికమైన మూలాల నుంచీ (బయటి నుంచీ) వచ్చినప్పటికీ, చాలావరకూ అది మన మనసు కల్పించిన భ్రమే! అయితే ఈ మెదడు లోపలి సినిమా, మన మెదడు లోని న్యూరాన్ల firing patterns నుంచీ, ఎలా ఆవిర్భవించింది అనే విషయం లో ఒక explanatory gap ఉందని chalmer అనే తాత్వికుడు అన్నాడు. ఈ గ్యాప్ ని కార్య కారణ సంబంధాల రూపం లో వ్యక్త పరచలేం. చేతన అనేది పదార్ధం (matter) యొక్క లక్షణం (property) అయిన information యొక్క ఓ aspect గా chalmer భావించి, ఆ రకమైన ఓ సిధ్ధాంతాన్ని ప్రతిపాదించాడు. chalmer సృష్టి లోని అన్ని వస్తువులకీ చేతన ఉంటుందనే అనుమానం వ్యక్త పరి చాడు.
ఏదేమైనా phenomenal consciousness ని ఇంతవరకూ సరిగా నిర్వచించలేకపోయారు. ఇక దానిని కంప్యూటర్లలో రోబోట్ల లో సిమ్యులేట్ చేయటం ఇప్పట్లో అయ్యేపని కాదు…. కనీసం ఓ యాభై సంవత్సరాలు ఆగాలి.
a) functional consciousness ని simulate చేయటానికి అనేక సిధ్ధాంతాలు అందుబాటు లో ఉన్నాయి. వాటిలో కొన్ని..
1. Global Workspace theory ఈ సిధ్ధాంతం చేతన ని రంగ స్థలం తో పోల్చి, దాని ద్వారా వివరిస్తుంది. ఈ తీరీ ప్రకారం మన decision అనే టార్చ్, మన attention అనే spot light ని డయాస్ మీది ఏ యాక్టర్ మీద పడేలా చేస్తుందో , ఆ యాక్టర్ మన చేతన లోకి వస్తాడు/వస్తుంది. ఈ తీరీ ప్రకారం చేతన మెదడు లోని ఏ ఒక్క భాగం లోనో ఉండదు. ఇది మెదడు అంతటా, thalamo-cortical వ్యవస్థ ద్వారా విస్తరించి ఉంటుంది. reticular formation ద్వారా activate అవుతుంది.
2. Information integration theory- సెల్ ఫోన్ లో తీసిన ఒక ఫొటొ (మీ ఫ్రెండ్ నవ్వుతున్నప్పటి ఫొటో) ని పరిగణిద్దాం. ఆ ఫొటొ, సెల్ ఫోన్ స్క్రీన్ కి చాలా పిక్సెల్స్ మాత్రమే. అదే ఫొటొ, సెల్ ఫోన్ లోని ప్రాసెసర్ కి కొన్ని బైట్స్ మాత్రమే. కానీ మన చేతన కు అది “నవ్వుతున్న ఒక ఫ్రెండ్” ఫొటొ. మన చేతన ఆ బిట్స్ లోని ఇంఫర్మేషన్ ని అంతటినీ అనుసంధానం(integrate) చేసి దాని ని మన ఫ్రెండ్ నవ్వుతున్న ఫొటో లా మనకి తెలిసేటట్లు చేస్తుంది.
3. Dennets Multiple version theory- దీని ప్రకారం చేతన అనేది అనేక వర్షన్లున్న ఓ సాఫ్ట్వేర్ కోడ్ లో చివరి వర్షన్ లాంటిది. చివరి వర్షన్ మార్కెట్లోకి ఎలా వస్తుందో, అలానే సంఘటనల చివరి వర్షన్ కాన్షన్నెస్ లోకి వస్తుంది.
బ్రిటన్ లో జరిపిన కొన్నిప్రయోగాల్లో, మనిషి అచేతన (అనేక సమూహాలు మెడిటేషన్ చేసే ప్రదేశాలలో), భౌతిక ప్రపంచం లోని ర్యాండం ఈవెంట్స్ ని ప్రభావితం చేయగలదని తేలింది. కానీ చేతనావస్థ లో ఆలోచనల కు ఈ శక్తి లేదు. కాబట్టీ బయటి ప్రపంచమూ మన చేతనా కూడా ఓ ఉమ్మడి తెలియని (common-unknown) మూలాలనుంచీ ఉద్భవించాయని కొన్ని తీరీలు అనుమానిస్తున్నాయి. quantum theories of conscious అనేవి, చేతన అనేది మనిషి మెదడు లో ఉండే micro tubules లో ని quantum actions వలన ఉద్భవించిందని ప్రతిపాదిస్తున్నాయి. అయితే, ఈ తీరీ ల లో ఏవీ ప్రూవ్ కాలేదు. కొన్నిటిని తప్పు అని నిరూపించారు కూడా. string theory,quantum holism, intrinsic order లాంటి సిధ్ధాంతాలు సృష్టి జననాన్నీ, చేతననూ వివరించి, chalmer చెప్పిన, “explanatory gap” ను పూరించటానికి ఉపయోగ పడతాయని భావిస్తున్నారు.
కొన్ని తీరీ ల ప్రకారం ఈ సృష్టే ఓ చేతన. (విష్ణువు నిద్రపోతున్నపుడు ఆయనకు వచ్చిన కలే ఈ సృష్టి..?) కానీ ఇలాంటి తీరీ ల కి ఓ బేసిస్ ఉందని కూడా ప్రూవ్ కాలేదు.
functional/access consciousness గురించి ఇంకా బోలెడు తీరీ లు ఉన్నాయి.ఈ తీరీ ల గురించి నెట్లో (you tube, Wiki) చాలా సమాచారం ఉంటుంది.
ఒక తెలుగు సాఫ్ట్ వేర్ ఇంజినీర్ 